150 yılı aşkın bir geçmişe sahip olan Şile Bezi ile ilgili “Şile Bezi nedir, nasıl yapılır? Şile Bezi’nin tarihi nedir?” gibi sorular merak ediliyor. İstanbul’un ilk coğrafi işaretli ürünü olan dünyaca ünlü Şile Bezi ile ilgili merak ettiğiniz her şeyi sizler için derledik…
Şile Bezi’nin Tarihçesi
150 yılı aşkın bir geçmişe sahip olan Şile Bezi, 1950 yılına kadar yerli halkın kendi giyim ihtiyaçlarını karşılamak için üretilmekteydi. İstanbul’a bağlı Şile ilçesinin merkezinden Doğu’ya doğru uzanan Karadeniz kıyı köylerinde Kabakoz, Karacaköy, Bozgoca, Kızılcaköy ve Yeşilçay’a kadar uzanan köylerde Şile Bezi’nin ilk defa dokunduğu söylenmektedir. Şile Bezi’nin tarihçesine baktığımızda; Natalia Adamantidu yayımladığı “Mübadele Öncesinde Şile’de Yaşam” adlı kitabında 1923 senesinden önce kadınların kızlarına çeyiz hazırlamak amacıyla yünlü, pamuklu ve ipekli kumaşlar dokuduğunu belirtmiştir.
1970’ler başında Şile’deki 500’ü aşkın dokuma tezgâhında çalışan yaklaşık 1500 kadın ortalama 130 bin top ya da 2 milyon 600 bin metre Şile Bezi üretmekteydi. 1971 yılında Batı Almanya, Fransa, Hollanda, İsviçre ve Amerika Birleşik Devletleri’ne yaklaşık olarak 30 milyon liralık Şile Bezi ihracatı yapılmıştır. 1972 senesinde İngiltere’de bulunan bazı satıcılar dergi ve gazetelere Şile Bezi’nden giysiler ile ilgili reklam vermiş, müşterilerine özel sipariş ile Türkiye’den Şile Bezi’nden üretilmiş giysiler getirtebileceklerini yazmışlardır.
1998’de ise Şile’ye bağlı 4 köyde dar enli bez üretebilen 20 el tezgâhı vardı. Bir tezgâhta 12 saatlik bir çalışmayla 20 metre Şile Bezi dokunabilmekteydi. 2005 yılına gelindiğinde ise Şile’ye bağlı Bozgoca, İmrenli ve Kabakoz köylerinde Şile Bezi üreten 10 adet yarı otomatik dokuma tezgâhı vardı. Zaman içerisinde konvansiyonel tekstil ürünleri karşısında gücünü ve bilinirliğini yitiren bu özel el dokuması ürün, günümüzde değişen tüketim alışkanlıkları nedeniyle tekrar aranan ve talep edilen önemli bir ürün haline gelmiştir. Özellikle Şile Belediyesi’nin uzun süredir sürdürdüğü çalışmalarla ve projelerle kaybolmaya yüz tutmuş bu kıymetli ürün, günümüzde hala eski yöntemler devam ettirilerek, coğrafi işaret kurallarına uygun bir şekilde üretilmektedir.
Coğrafi İşaret
Şile bezi, İstanbul’un ilk coğrafi işaretli ürünü olmanın gururunu sürdürmeye devam ediyor.
Coğrafi işareti, belirgin bir niteliği olan, ünü ya da diğer özellikleri bakımından kökenin bulunduğu bir yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş ürünleri gösteren işaretler olarak tanımlamak mümkündür. Şile Bezi’nin bu denli özel, kültürel ve sanatsal olan değerini koruma altına almak için coğrafi işaret başvurusunda bulunduk. Ve 12.12.2017 tarihinde Şile Bezi mahreç işaretini alarak İstanbul’un ilk coğrafi işaretli ürünü oldu.
Üretim aşamalarının yöreye özgü olması, her bir dokumasında, ilmeğinde ve işlemesinde Şile’nin ve Şile kadınlarının izini, emeğini taşıması bu bezi koruma altına almayı zorunlu kılıyor. Şile Bezi kültürel değerlerini koruyarak, sürdürülebilir üretim modelleriyle, geleneksel dokuma ustalarımızla beraber, genç modacıların da ellerinde şekillenerek gelecek kuşaklara aktarılıyor.
Şile Bezi Nedir?
Yüzyıllardır süregelen kültürlerin ve değerlerin bile yok olmaya başladığı günümüz dünyasında, varlığını devam ettirebilen el emeği geleneksel dokuma ve geleneksel sanat ürünlerinden biridir; Şile Bezi.
Şile Bezi, bez ayağı tekniğiyle dokunan bürümcüklü bir dokuma türüdür. Bürümcük dokumanın yüzeyinde, kıvrım kıvrım ince yollar gibi kendine özgü doğal bir deseni vardır. İpliklerin büküm oranına göre boyut kazanan ve eni daralan dokumanın buruşuk yapısı nedeniyle, dokuma ile vücut arasında hava kalır; kumaş vücuda yapışmadığı için ısı yalıtımı sağlanır.
Birinci sınıf, %100 ham pamuk iplerinin odun ateşinde, bakır kazanda, su ve un çorbasında kaynatılması ile başlayan üretimin dokuma çözgüsünün hazırlanması, bezin dokunması gibi aşamalarında, Şile insanının eli ve emeği binlerce tel ipliğe değmektedir.
Geleneksel yöntemlerle gerçek kenarlı olarak dokunan Şile Bezleri Karadeniz’in az tuzlu sularında yıkanıp Şile sahillerinin ince taneli kumlan üzerine serilerek kurutulur. Bu sebeple gerçek Şile bezi, Şile insanının emeğiyle olgunlaşarak, Şile’nin denizi ve kumuyla yöreye özgü kimliğine kavuşur. Şile kadınları ise, bezlerin üzerine işledikleri nakışlar ve oyalarla beze hüznü, mutluluğu, sevinçleri, özetle hayatı nakşeder.
